“Sınır dışı etme” ya da bilinen diğer adıyla “deport”, bir yabancının kolluk kuvvetleri eşliğinde ülkeyi terk etmesinin sağlanması işlemidir. Bu işlem, kişinin vatandaşı olduğu ülkeye veya transit geçeceği başka bir ülkeye gönderilmesi şeklinde gerçekleşebilir. Sınır dışı etme kararı, genellikle kamu düzeni, kamu güvenliği veya millî güvenlik gibi nedenlerle alınır ve idari bir tedbir olarak uygulanır.
Deport Kararının Hukuki Dayanağı
Türkiye’de sınır dışı etme işlemleri, 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu (YUKK) hükümlerine göre yürütülür. Bu Kanun çerçevesinde yetkili makamlar, Göç İdaresi Genel Müdürlüğü ve valiliklerdir. İçişleri Bakanlığı, bu sürecin genel koordinasyonunu ve güvenlik boyutunu gözetir.
Kimler Hakkında Deport Kararı Verilebilir?
Deport kararı, yalnızca yabancılar hakkında uygulanabilir. Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları hakkında sınır dışı etme kararı verilmesi mümkün değildir. 6458 sayılı Kanun’un 54. maddesinde sınır dışı edilebilecek kişiler detaylı şekilde belirtilmiştir. Kanuna göre, aşağıda sıralanan hallerden en az birinin bulunması durumunda yabancı hakkında deport işlemi uygulanabilir:
- 5237 sayılı Kanun’un 59. maddesi uyarınca sınır dışı edilmesi gerekenler (cezası infaz edilen ve sonrasında ülkede kalması sakıncalı görülen kişiler).
- Terör örgütü veya çıkar amaçlı suç örgütüyle bağlantılı (yönetici, üye veya destekçi) olanlar.
- Türkiye’ye giriş, vize veya ikamet izinlerinde sahte belge veya yanlış bilgi kullananlar.
- Meşru yollardan geçimini sağlamayanlar.
- Kamu düzeni, kamu güvenliği veya kamu sağlığı açısından tehdit oluşturanlar.
- Vize süresini on günden fazla aşanlar veya vizesi iptal edilenler.
- İkamet izni iptal edilenler veya süresi dolmasına rağmen geçerli bir mazeret olmaksızın 10 günden fazla ülkede kalanlar.
- Çalışma izni olmaksızın çalışanlar.
- Türkiye’ye giriş ya da çıkış kurallarını ihlal edenler.
- Hakkında Türkiye’ye giriş yasağı bulunmasına rağmen ülkeye geldiği tespit edilenler.
- Uluslararası koruma başvurusu reddedilen, koruma statüsü sonlandırılan ya da iptal edilen ve başka bir nedenle Türkiye’de kalma hakkı bulunmayanlar.
- İkamet izni uzatma başvurusu reddedilip 10 gün içinde ülkeyi terk etmeyenler.
- Uluslararası kuruluşlarca terör örgütüyle ilişkili olduğu değerlendirilenler.
Önemli Not: Terörle ilgili bentlerde (b, d, k) yer alan bir fiil nedeniyle uluslararası koruma statüsü sahibi ya da başvurusu devam eden kişiler dahi her aşamada sınır dışı edilebilir.
Hangi Yabancılar Hakkında Deport Kararı Verilemez?
Kanun, insan hakları ve insancıl hukuk prensipleri gereği bazı gruplar hakkında sınır dışı kararı alınmasını engellemektedir. 6458 sayılı Kanun’un 55. maddesine göre:
- Gidilecek ülkede ölüm cezası, işkence, insanlık dışı veya onur kırıcı muameleye maruz kalma riski taşıyanlar,
- Ciddi sağlık sorunları, ileri yaş veya hamilelik nedeniyle seyahat etmesi sakıncalı görülenler,
- Hayati tehlike arz eden hastalığı olup, sınır dışı edilmesi düşünülen ülkede tedavi imkânı olmayanlar,
- İnsan ticareti mağduru olup da mağdur destek sürecinden yararlananlar,
- Psikolojik, fiziksel veya cinsel şiddet mağduru olan ve tedavisi devam edenler,
bu risk faktörleri ortadan kalkana kadar sınır dışı edilemez.
Deport (Sınır Dışı Etme) Süreci Nasıl İşler?
- Tespit: Kişi ülkeye giriş yaparken ya da Türkiye’de ikamet hâlindeyken 6458 sayılı Kanun’un 54. maddesindeki gerekçeleri taşıdığı anlaşıldığında sınır dışı işlemi başlatılır.
- Valilik Kararı: Deport kararı, valilik ya da Göç İdaresi Genel Müdürlüğü talimatıyla alınabilir.
- Terke Davet: Hakkında deport kararı alınan yabancıya, 15 günden az olmamak üzere 30 güne kadar Türkiye’den çıkış yapması için süre tanınır.
- Süre Tanınmaması: Kaçma veya kaybolma riski bulunan, yasal giriş/çıkış kurallarını ihlal eden, sahte belge kullanan ya da kamu düzeni/güvenliği açısından tehdit olarak değerlendirilen kişilere terke davet süresi tanınmaksızın derhâl idari gözetim altına alınabilir.
- İdari Gözetim Kararı: Yabancı, geri gönderme merkezine (GGM) götürülür ve işlemler burada yürütülür. İdari gözetim kararı, valilikler tarafından verilir.
- Alternatif Yükümlülükler: Bazı durumlarda idari gözetim yerine, şu alternatif yükümlülükler uygulanabilir:
- Belirli periyotlarda imza yükümlülüğü,
- Belirli bir adreste ikamet etme,
- Teminat yatırma,
- Aile temelli geri dönüş,
- Geri dönüş danışmanlığı,
- Elektronik kelepçe ile takip vb.
- Gönüllü Geri Dönüş: Kendi isteğiyle ülkeyi terk etmek isteyen kişilere, ayrılma sürecinde danışmanlık ve kolaylık sağlanır.
- Fiilî Sınır Dışı Edilme: İşlemlerin tamamlanmasıyla birlikte yabancı, kararlaştırılan ülkeye gönderilir ve deport süreci tamamlanır.
Deport Kararına Karşı İtiraz Hakkı
Hakkında sınır dışı kararı alınan kişi, 7 gün içerisinde İdare Mahkemesine başvurarak karara itiraz edebilir. Bu mahkemeye yapılan başvuru, deport işleminin uygulanmasını durdurur. İdare Mahkemesi itirazı 15 gün içinde karara bağlar ve verilen karar kesindir. Davanın devam ettiği süre boyunca yabancının rızası olmaksızın sınır dışı işlemi uygulanmaz.
Deport Kararı Nasıl Kaldırılır?
- İdari İtiraz: Deport kararını veren merci (valilik veya Göç İdaresi), kişiye ilişkin değerlendirmesini yeniden yaparak, gerekçeler ortadan kalkmışsa kararı resen kaldırabilir.
- Yargı Kararı: İdare Mahkemesi’ne yapılan itiraz sonucunda mahkemenin lehe karar vermesi durumunda sınır dışı kararı iptal edilmiş olur.
Bu nedenle, sınır dışı kararıyla karşılaşan yabancılar, hem idari itiraz hem de yargı yoluyla hakkını arayabilir.
Sonuç
Deport (sınır dışı etme), bir ülkenin millî egemenlik hakkı çerçevesinde ve kamu düzeni, millî güvenlik, kamu sağlığı gibi nedenlerle uyguladığı idari bir tedbirdir. Uygulamada, 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu esas alınarak karar verilir ve bazı özel koşullara sahip yabancılar hakkında (ölüm cezası veya işkence riski, hamilelik, ağır hastalık vb.) bu işlem uygulanamaz. Deport kararına karşı yargı yolu açıktır ve gerekli itiraz prosedürü takip edilerek kararın kaldırılması mümkündür.
Özetle, eğer bir yabancı, Türkiye’de bulunma amacına veya mevzuata aykırı davranışları nedeniyle ülkenin kamu güvenliğini tehdit ediyor veya yasal kalış şartlarına uymuyorsa, hakkında deport süreci başlatılabilir. Ancak hem idari hem de yargısal denetim mekanizmaları sayesinde işlemin hukuka uygun olup olmadığı titizlikle incelenir. Bu sayede, sınır dışı işlemlerinin insan hakları ve uluslararası sözleşmelerle uyumlu yürütülmesi hedeflenir.
Diğer yazılarımız:
Uzun Dönem İkamet İzni Nasıl Alınır?
Yabancıların Türkiye’de Çalışma İzni Alma Zorunluluğu
Yabancı Çalışma İzni Nasıl Alınır? Başvuru ve Şartlar
Yabancılar İçin Oturma (İkamet) İzni: Başvuru, Çeşitleri ve Şartlar