İcra hukukunda, borçlunun aynı mal(lar)ı üzerinde birden fazla alacaklının haciz haklarının çatışması söz konusu olduğunda “hacze iştirak” kavramı gündeme gelir. Bir başka deyişle, birden fazla alacaklının aynı borçludan tahsil beklediği ve borçlunun malvarlığının satışından sağlanacak bedelin bütün alacaklara yetmediği durumlarda hacze iştirak prensipleri devreye girer.
Not: Borçlunun malvarlığından elde edilecek satış tutarı, mevcut tüm alacakları karşılamaya yetiyorsa hacze iştirake gerek kalmaz; zira bu durumda tüm alacaklılar sırasız biçimde tahsil alabilir.
Hacze İştirakin Hukuki Dayanağı
İcra ve İflas Kanunu’nda (İİK), hacze iştirakin şekli ve şartları 100. ve 101. maddelerde düzenlenmiştir. Yargıtay içtihatlarında da, hangi hallerde ve nasıl iştirak edileceği, hangi alacaklıların hangi belgelerle bu hakka sahip olabileceği ayrıntılı şekilde ele alınır.
Hacze iştirak, iki türde karşımıza çıkar:
- Adi (Takipli) İştirak (İİK m. 100)
- İmtiyazlı (Takipsiz) İştirak (İİK m. 101)
Bu iki türün şartları ve uygulamaları aşağıda özetlenmiştir.
1. Adi (Takipli) İştirak
Adi İştirakin Şartları
İİK m. 100’e göre, bir alacaklı kendisi de borçluya karşı takip yapmış ve kesinleşmiş bir haciz hakkına sahip ise, ilk hacizle satışı yapılacak malın satış bedeli henüz icra veznesine girmeden “aynı dereceden” hacze iştirak talep edebilir. Ancak bunun için:
- Borçluya karşı yürütülen takip nin kesinleşmiş olması (yani haciz aşamasına geçme hakkının doğması),
- İlk hacze konulmuş malın satış tutarı vezneye girmeden önce iştirak talebinde bulunmak,
- Alacağın (doğuş tarihi) bakımından, ilk haczin dayandığı takibe veya ilama göre daha eski (öncelikli) olması (“tekaddüm” şartı),
- Bu öncelik iddiasının, resmî ya da tarih/imzası tasdikli belge veya ilam, aciz belgesi vb. nitelikte bir delille kanıtlanması.
Şartlar sağlandığında, iştirak eden alacaklı da aynı derecede kabul edilir ve satış bedelinin paylaşımında eşit statü kazanır.
Adi İştirakin Uygulaması
- Talep: Alacaklı, ilk haczin konulduğu icra dairesine başvurarak iştirak talebini bildirir.
- İnceleme ve Karar: İcra müdürü, İİK m. 100’deki koşulların mevcut olup olmadığını denetler. Uygun bulursa talebi kabul eder, aksi hâlde reddeder.
- Şikâyet Hakkı: Talebin kabulü hâlinde, ilk haciz sahibi alacaklı bu karara itiraz edebilir; talep reddedilirse, iştirak talebinde bulunan alacaklı şikâyet yoluna gidebilir.
- Ek (Tamamlama) Haciz: Borçlunun malvarlığından elde edilen satış bedeli tüm alacaklıların alacağını karşılamıyorsa icra dairesi ilave (tamamlama) haciz yapabilir.
2. İmtiyazlı (Takipsiz) İştirak
İmtiyazlı İştirakin Dayanağı
İİK m. 101, belli alacaklı gruplarına “takip yapmaksızın” dahi, ilk hacze katılabilme hakkı tanımıştır. Burada “alacaklının önceden takip ve haciz aşamasına geçmesine gerek bulunmaksızın, borçlunun mallarına konan ilk hacze katılabilmesi” söz konusudur. Bu yüzden imtiyazlı (takipsiz) iştirak olarak da adlandırılır.
Hangi Alacaklılar İmtiyazlı İştirak Edebilir?
- Borçlunun Eşi: Evlik içinde doğmuş alacakları bakımından. Ancak evlilik bitmesinden itibaren 1 yıl içinde bu hakkın kullanılması gerekir.
- Borçlunun Çocukları: Küçükse velayet süresince veya sona ermesinden itibaren 1 yıl içinde. Reşit çocuklar için ayrıca bir süre kısıtlaması yoktur (TMK m. 321’e dayalı alacaklar).
- Borçlunun Vasi veya Kayyım Olduğu Kişiler: Vesayet veya kayyımlık süresinde doğan alacaklar.
- Nafaka Alacağı: Nafaka ilamına dayanan alacaklar da her zaman hacze imtiyazlı olarak iştirak edebilir (kötü niyet hâlleri hariç).
- Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmesi Alacaklısı: Bu sözleşmeden doğan alacakları için de takipsiz iştirak hakkı öngörülmüştür.
İmtiyazlı İştirakin Uygulaması
- İcra dairesine, “imtiyazlı iştirak talebi” sunulur.
- İcra müdürü, talebi borçluya ve ilk haciz alacaklısına tebliğ ederek 7 günlük itiraz süresi tanır.
- İtiraz edilirse, talep “geçici” kabul görür ve alacaklı 7 gün içinde genel mahkemede dava açmalıdır (nafaka alacakları bu zorunluluk dışındadır).
- Dava açılmazsa iştirak hakkı düşer. Dava sonuçlanır ve alacaklı imtiyazı ispat ederse aynı dereceden pay alır.
Hacze İştirakin Sonuçları ve Sıra Cetveli
Satış Bedelinin Paylaştırılması
Eğer borçlunun mal(lar)ının satışı tüm alacakları (faiz ve takip giderleri dâhil) karşılayabiliyorsa sıra cetveline gerek kalmaz. Sıra cetveli, ancak satış bedeli yetersiz kaldığında düzenlenir (İİK m. 140 vd.). Aynı derecede hacze katılan alacaklılar arasında “garame” (oransal) paylaşımı yapılır.
Sıra Cetveline İtiraz ve Şikâyet
- Tebligat ve Süre: Sıra cetveli, alacaklılara tebliğ edilir; 7 gün içinde şikâyet (İİK m. 16) veya sıra cetveline itiraz davası (İİK m. 142) yoluna gidilebilir.
- Kesinleşme: 7 günlük sürede itiraz gelmezse sıra cetveli kesinleşir. Kesinleştikten sonra icra müdürü satış bedelini paylaştırarak dağıtır.
Hacze İştirak ve Borçlunun İstihkak Hakkı
Borçlu da, mal(ların) kendisine ait olmadığını iddia edemez. Bu tür durumlarda bir “üçüncü kişinin istihkak iddiası” söz konusu olabilir. Üçüncü kişi, malların kendisine ait olduğunu savunuyorsa istihkak davası (İİK m. 96 vd.) yoluna başvurur.
Yargıtay Uygulamaları ve Önemli Noktalar
- Satış İstenmesi ve Haczin Düşmemesi:
Süresinde satış talep eden alacaklının talebi icra müdürlüğünce reddedilse ve bu karara şikâyet yoluna gidilmese bile, Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararı uyarınca, haciz düşmüş sayılmaz. - Aktif Husumet ve Üçüncü Kişi Şikâyeti:
Hacze iştirak kararına karşı alacaklılar (veya menfaati etkilenen alacaklılar) şikâyet hakkına sahiptir. Ancak takipte taraf olmayan üçüncü kişinin, sırf “iştirak haczinin usulsüzlüğü” gerekçesiyle şikâyet hakkı yoktur. Zira üçüncü kişi, kendi mülkiyet iddiasını istihkak davası yoluyla koruyabilir. - Kamu (Vergi) Alacakları:
Kamu alacakları, İİK m. 100 çerçevesinde adi iştirake dayalı bir hak talep edemez. Ancak sıralama yapılırken 6183 sayılı Kanun hükümleri devreye girer ve kamu alacağı genellikle özel hukuk alacaklarına göre üst sırada yer alır. - Aile Hukuku Kaynaklı Alacaklar:
Borçlunun eşi veya çocuklarının, evlilik ya da velayet esnasında doğan alacakları için takipsiz (imtiyazlı) iştirak mümkün olup, bunun bir yılı geçmeyen süre içinde kullanılması koşulu söz konusudur. Nafaka ilamına dayanan alacaklı da süresiz olarak ilk hacze imtiyazlı iştirak edebilir. - Sıra Cetveli Düzenlenmesi:
Borçlunun mallarının satışı neticesinde elde edilen bedel yetersizse sıra cetveli hazırlanır. İçinde yer alan veya alacaklıların dereceleri, payları vb. hususlar, hukuka aykırılık varsa 7 gün içinde şikâyet veya itiraz davasına konu edilebilir.
Sonuç
Hacze iştirak, icra hukuku bakımından aynı mal üzerinde farklı zamanlarda haciz talep eden alacaklıların, belirli koşullar altında ilk hacze dâhil olmasını sağlayan bir kurumdur. Burada amaç, alacaklılar arasında adaletli paylaşımı temin etmek ve evleviyetle haciz sırasına dair kanuni düzenlemeler ışığında hakkaniyeti sağlamaktır.
- Adi İştirak (İİK m. 100): Alacaklının da kendine ait takip (haciz) hakkı bulunmalı ve bu hak, öncelik (tekaddüm) şartına dayanmalıdır.
- İmtiyazlı İştirak (İİK m. 101): Kanun, aile ilişkileri (evlilik, velayet, vesayet) ve benzeri durumlar için takipsiz olarak ilk hacze katılma olanağı öngörmüştür.
- Paylaşım ve Sıra Cetveli: Malların satış tutarı tüm alacaklıları karşılamazsa sıra cetveli düzenlenir; alacaklılar itiraz / şikâyet haklarını kullanarak hatalı değerlendirilmeleri düzeltebilir.
Bu süreçte doğru takip, hak kayıplarını önler. Özellikle sıra cetvelinin düzenlenmesi ve itiraz süreci gibi konular incelik gerektirdiğinden, icra hukuku alanında uzman desteği almak çoğu zaman yerinde olacaktır.
Üçüncü Kişilerdeki Mal ve Alacakların Haczi Nedir?
Taşınmazın Aynına İlişkin Davalarda Kesinleşmeden İcra Edilemeyen Kararlar
İcra Takibine İtiraz Nasıl Yapılır?
Tasarrufun İptali Davası Nedir? Şartları ve Süreçleri
Kambiyo Senetlerine Özgü Haciz Yolu Nedir?
Senette Bulunması Gereken Unsurlar Nelerdir? (Güncel Rehber)
Ödenmeyen Senet Tahsilatı Nasıl Yapılır?
Karşılıksız Çek Nedir ve Ceza Davası Nasıl Yürütülür?
Banka Hesabına Haciz Konulabilir Mi?
Araç Haczi Nedir ve Nasıl Kaldırılır?