Sözleşmeler, tarafların serbest iradeleriyle kurulur. Ancak bazı durumlarda bir taraf, aşırı borç altına girerek dengesiz bir sözleşme imzalamış olabilir. Özellikle ekonomik sıkıntı, bilgisizlik veya acil ihtiyaç gibi sebeplerle imzalanan bu tür sözleşmeler, hakkaniyeti zedeleyebilir. Türk Borçlar Kanunu, bu gibi durumlarda sözleşmenin iptaline veya yeniden düzenlenmesine imkan tanımaktadır.
Bu yazıda, aşırı borç yükü nedir, hangi şartlarda sözleşme iptal edilebilir, telafi yolları nelerdir ve mahkeme uygulamaları nasıl şekillenir, detaylı olarak anlatılmıştır.
Aşırı Borç Yükü Nedir?
Aşırı borç yükü; bir tarafın, ekonomik gücünü aşan veya diğer tarafla kıyaslandığında açıkça orantısız bir yükümlülük altına girmesi durumudur.
📌 Bu durum genellikle “aşırı ifa güçlüğü” ve “açık dengesizlik (aşırı yararlanma)” kavramlarıyla açıklanır.
Türk Borçlar Kanunu’nda Dayanak
📖 TBK m. 28 – 29 – 138 – 139
- Madde 28: Korkutma (ikrah) sonucu yapılan sözleşmeler iptal edilebilir
- Madde 29: Aşırı yararlanma varsa mağdur taraf sözleşmeden dönebilir
- Madde 138: Aşırı ifa güçlüğü nedeniyle sözleşmeden dönme veya uyarlama istenebilir
Sözleşmenin İptal Edilebileceği Haller
✅ Taraflardan biri ekonomik olarak açıkça zayıf durumdaysa
✅ Sözleşmenin imzalanmasında zorlama, baskı veya çaresizlik hali söz konusuysa
✅ Alacak-borç oranı orantısızsa (örneğin 10.000 TL’lik ürüne 100.000 TL ödeme taahhüdü gibi)
✅ Sonradan öngörülemeyen durumlarla borç ifası imkânsız hale gelmişse
Uyarlama Davası Nedir?
Aşırı borç yükü oluştuysa ve sözleşmenin tamamen iptali hakkaniyete aykırı olacaksa, mahkemeden sözleşmenin yeni koşullara göre uyarlanması talep edilebilir.
Örneğin:
- Döviz kurundaki aşırı artış
- Pandemi, savaş, doğal afet gibi olağanüstü gelişmeler
- Piyasa şartlarında öngörülemeyen değişimler
Uygulamada Mahkeme Ne Yapar?
Hakim, sözleşmenin dengesizliğini değerlendirirken şu kriterlere bakar:
- Tarafların ekonomik gücü
- Sözleşmenin yapıldığı koşullar
- Sözleşmenin süresi ve niteliği
- Taraflar arasındaki denge
Hakim, şu sonuçlardan birine karar verebilir:
- Sözleşmenin iptali
- Belirli hükümlerinin geçersiz sayılması
- Sözleşmenin yeni koşullarla devamı (uyarlama)
Örnek Olay
Bir üretici, 1 yıllık vadeli 200.000 TL’lik gübre alım sözleşmesi yapar. Ancak sözleşme imzalandıktan sonra gübre fiyatları 3 katına çıkar. Üretici, maliyetleri karşılayamayacak duruma gelir.
➡️ Bu durumda mahkemeye başvurarak sözleşmenin uyarlanmasını veya feshini talep edebilir.
Dava Dilekçesi Örneği (Kısa)
T.C. ………… ASLİYE HUKUK MAHKEMESİ’NE
DAVACI:
DAVALI:
KONU: Aşırı ifa güçlüğü nedeniyle TBK 138’e göre sözleşmenin uyarlanması / iptali talebidir.
AÇIKLAMALAR:
Taraflar arasında 01.05.2023 tarihli gübre alım sözleşmesi imzalanmıştır. Ancak döviz kurlarında öngörülemeyen artış ve ekonomik kriz nedeniyle sözleşme hükümleri davacı açısından katlanılamaz hale gelmiştir. Davacının ticari faaliyeti riske girmiş, iflas tehlikesi doğmuştur.
SONUÇ VE TALEP:
Sözleşmenin mevcut ekonomik koşullara göre uyarlanmasına veya iptaline karar verilmesini talep ederiz.
Tarih – İmza
Sık Sorulan Sorular
Ekonomik kriz sözleşmeden çıkmak için yeterli midir?
➡️ Tek başına yeterli değildir. Olayın sözleşmeye etkisi somut olarak ispatlanmalıdır.
Mahkeme sözleşmenin sadece bir maddesini değiştirebilir mi?
➡️ Evet. Sözleşme tamamen değil, kısmen de uyarlanabilir.
Aşırı borç yükü varsa ödeme emrine itiraz edebilir miyim?
➡️ Evet. Ancak itiraz kabul edilmezse mahkemede ayrıca iptal/uyarlama davası açmanız gerekir.
Sonuç
Sözleşmelerin özgür iradeyle kurulması esastır. Ancak ekonomik veya psikolojik baskılarla kurulan dengesiz sözleşmeler hukuk tarafından korunmaz. Borç yükü adil değilse, yargı yoluyla sözleşmenin feshi veya uyarlanması mümkündür.
Unutmayın: Aşırı borç altına girmeniz hakkaniyet sınırlarını zorluyorsa, sözleşmeye mahkeme neşteri vurabilir.
Diğer yazılarımız:
Müteselsil Borçluluk Nedir? Rücu Hakkı ve Sorumluluk Paylaşımı
Poliçeye Dayalı Takip ve Vadeli Senetle Takip Nasıl Yapılır?
Kefalet Sözleşmesi Nedir? Nasıl Yapılır ve Geçerlilik Şartları Nelerdir?
Gayrimenkul İpoteği Nedir? Nasıl Kurulur ve İcra Takibi Nasıl Yapılır?
İİK Madde 48 Uyarınca Borç Yapılandırma Nasıl Yapılır?
Cezai Şart ve Ceza Koşulu Nedir? Türk Borçlar Kanunu’na Göre Hukuki Değerlendirme
Borç Sözleşmesi Nasıl Hazırlanır? Hukuki Unsurlar ve Örnek Metin
Temerrüt Faizi Nedir, Nasıl Hesaplanır? 2025 Güncel Yasal Oranlar ve Örnek Hesaplama
Sözleşmenin Haksız Feshi Nedir? Tazminat Hakkı ve Dava Süreci [2025 Rehberi]
Cayma Hakkı Nedir? Tüketici Sözleşmelerinde Süre, Şartlar ve İade Rehberi [2025]