Elbirliği mülkiyeti, Türk Medeni Kanunu (TMK) m. 701’de düzenlenen ve kanun veya kanunda öngörülen bir sözleşme çerçevesinde oluşan topluluk sebebiyle bir mala birlikte malik olma durumudur. Bu mülkiyet türünde, ortaklara ait paylar belirlenmiş değildir; her bir ortak, malın tamamı üzerinde elbirliği halinde hak sahibidir. Bu nedenle “katılan herkesin mülkiyet hakkı malın tümüne yayılmıştır.”
Elbirliği mülkiyeti en sık miras ortaklığı ve aile mal ortaklığı gibi durumlarda karşımıza çıkar. Örneğin, bir kimsenin vefatıyla tereke üzerinde tüm mirasçılar elbirliğiyle malik olur. Aynı şekilde, belirli mal rejimi türlerinde eşler de bu mülkiyet modelini benimseyebilir.
Elbirliği Mülkiyetinin Özellikleri ve Hükümleri
- Oybirliği Esası
Genel kural olarak, elbirliği mülkiyetindeki bütün tasarruf işlemleri (örneğin satmak, bağışlamak, ipotek kurmak vb.) ve yönetim kararları, tüm ortakların oybirliği ile alınır. Aksi kanun veya sözleşmeyle öngörülmemişse, tek başına hareket eden ortağın yaptığı işlem geçerli olmaz. - Belirli Payların Bulunmaması
Paylı mülkiyetin aksine, elbirliği mülkiyetinde her bir ortağa ait sabit bir pay bulunmaz. Ortaklık devam ettiği sürece “herkes malın bütününe sahiptir” anlayışı geçerlidir. Dolayısıyla kimse, tek başına “12\frac{1}{2}21 pay” veya “14\frac{1}{4}41 pay” şeklinde başkasına devredemez. - Temsil Yetkisi
Ortaklardan birine topluluk adına tasarruf yetkisi verildiğinde, bu kişinin yapacağı işlemler tüm ortakları bağlar. Yetki verilmeyen bir ortağın tek başına yaptığı işlemler ise diğer ortakların rızası (icazeti) olmadıkça geçerli olmaz. - Tasfiye Payı
Elbirliği mülkiyetinde paylar somut olarak ayrıştırılamasa da, topluluk sona erdiğinde her ortağın payı (tasfiye payı) ortaya çıkar. Bu pay, malvarlığının bölüşülmesi veya satılması sonucunda elde edilen değerden, taraflara ilişkin oranlarda paylaşılır. - Koruma ve Dava Hakları
- Ortakların her biri, topluluğa giren malları korumak için gerekli davaları (örneğin, el atmanın önlenmesi davası) tek başına açabilir. Bu dava tüm ortakların lehine sonuç doğurur.
- Buna karşın, tapu iptali ve tescil, ecrimisil isteği, kazandırıcı zamanaşımından yararlanma veya önalım hakkının kullanılması gibi konularda tüm ortakların birlikte hareket etmesi gerekir.
Elbirliği Mülkiyetinin Hukuki Dayanağı
Elbirliği mülkiyeti, kanuni düzenlemeler veya kanunun öngördüğü sözleşmeler sonucunda doğar:
- Miras Ortaklığı (TMK m. 640): Miras bırakanın ölümüyle tereke üzerinde mirasçıların tamamı elbirliğiyle malik olur.
- Mal Ortaklığı Rejimi (TMK m. 257-258): Eşlerin seçtikleri özel mal rejimleri ile belirli mallar üzerinde elbirliği mülkiyeti kurulabilir.
- Aile Malları Ortaklığı (TMK m. 353 vd.): Aile içinde ortak kullanım veya işletme amacıyla kurulmuş topluluklarda elbirliği mülkiyeti söz konusudur.
- Adi Ortaklık (TBK m. 620): İki veya daha fazla kişinin belli bir amacı gerçekleştirmek için bir araya geldiği durumda, ortaklık süresince elde edilen mallar elbirliği mülkiyetine tabidir.
Örnek: Miras ortaklığında, miras bırakanın ölüm anında tereke kendiliğinden elbirliği mülkiyetine geçer. Adi ortaklıkta ise, ortaklık kurulduktan sonra kazanılan mallar bu mülkiyet türüne tabi olur.
Elbirliği Mülkiyetinde Paylar Nasıl Belirlenir?
Kanun gereği elbirliği mülkiyetinde “her ortağın payı, malın bütününde” varsayılır. Paylı mülkiyetteki gibi 12\frac{1}{2}21 veya 13\frac{1}{3}31 şeklinde sabit paylar yoktur. Ancak bu durum, ortaklığın sona ermesi aşamasında tasfiye payını engellemez. Topluluğun dağılması hâlinde:
- Malvarlığı değerleri satılır veya aynen bölüştürülür.
- Her ortağın tasfiye payı, sözleşme veya yasal düzenlemeler çerçevesinde belirlenir.
Elbirliği Mülkiyeti Nasıl Sona Erer?
TMK m. 703, elbirliği mülkiyetinin sona erme sebeplerini sıralar:
- Malın Devri
Ortakların oybirliğiyle verdikleri bir kararla malın tamamı bir üçüncü kişiye veya ortaklardan birine devredilebilir. Mal tamamen yok olduğunda veya kamulaştırma yapıldığında da aynı sonuç doğar. - Topluluğun Dağılması
Elbirliği mülkiyetine yol açan topluluk (örneğin miras ortaklığı) sona ererse, malvarlığı tasfiye edilir ve elbirliği mülkiyeti son bulur. - Paylı Mülkiyete Geçiş
Ortakların tamamı, mal üzerinde paylı mülkiyet kurulmasına karar verirse elbirliği mülkiyeti biter. Özellikle miras ortaklığında, paylı mülkiyet kurulması için ortaklığın giderilmesi davası açılabilir (TMK m. 642). - Diğer Özel Düzenlemeler
Kat Mülkiyeti Kanunu’nun 10/7. maddesi gibi hükümler, elbirliği hâlindeki ortakların talep etmeleri durumunda kat mülkiyeti kurarak da elbirliği mülkiyetini sona erdirebileceklerini belirtir.
Elbirliği Mülkiyeti ile Paylı Mülkiyet Arasındaki Farklar
- Pay Kavramı
- Elbirliği mülkiyetinde: Her bir ortağın payı, malın tamamına yayılmıştır; somut paylar yoktur.
- Paylı mülkiyette: Paylar önceden belirlenir (12,13,…\frac{1}{2}, \frac{1}{3}, \ldots21,31,…) ve paydaş bu payı tek başına devredebilir.
- Tasarruf ve Yönetim
- Elbirliği mülkiyetinde: Ortaklar, kural olarak oybirliği ile karar alır. Tek başına tasarruf yetkisi verilmemişse herhangi bir ortak, mal üzerinde kişisel işlem yapamaz.
- Paylı mülkiyette: Her paydaş kendi payı üzerinde tek başına tasarruf edebilir; diğer paydaşların rızası aranmaz.
- Borçlardan Sorumluluk
- Elbirliği mülkiyetinde: Ortaklık ve mülkiyetten kaynaklanan borçlardan dolayı ortaklar müteselsilen (hep birlikte) sorumludur.
- Paylı mülkiyette: Pay sahipleri, genellikle borçlardan kendi payları oranında sorumludur.
- Devir İşlemleri
- Elbirliği mülkiyetinde: Topluluğun mal varlığının devri için adi yazılı bir anlaşma (veya oybirliği) yeterli olabilir (taşınmazlarda resmî şekil yine aranabilir, ancak devir “herkesin onayını” gerektirir).
- Paylı mülkiyette: Pay devri, özellikle taşınmazlarda, her zaman resmî şekilde (Tapu Sicil Müdürlüğünde) yapılmalıdır.
Özet ve Sonuç
Elbirliği mülkiyeti, kanun veya sözleşme gereği topluluk oluşturan kişilerin, payları belirlenmemiş şekilde bir mala sahip olmalarını ifade eder. En tipik örneği miras ortaklığı olup, eşler arası belirli mal rejimlerinde veya adi ortaklık düzeninde de karşımıza çıkar.
- Tasarruf ve yönetim işlemlerinde oybirliği ilkesi önemlidir.
- Paylı mülkiyet ile kıyaslandığında, elbirliği mülkiyeti çok daha sıkı bir işbirliği ve kolektif hareket gerektirir.
- Topluluk sona erdiğinde veya tüm ortaklar paylı mülkiyete geçmek istediğinde, elbirliği mülkiyeti de doğal olarak biter.
Bu yönleriyle elbirliği mülkiyeti (iştirak halinde mülkiyet), miras paylaşımı, aile ortaklıkları veya adi ortaklıklar gibi yapılarda temel hukuki düzeni belirlemekte ve taraflar arasındaki hak ve sorumlulukların çerçevesini çizmektedir.
Önemli Not: Elbirliği mülkiyeti konusunda atılacak her adımda, özellikle taşınmaz işlemlerinde ve miras uyuşmazlıklarında hukuki danışmanlık almak, sonradan yaşanabilecek hak kayıplarını önlemek açısından büyük önem taşır.
Diğer yazılarımız:
Kat Mülkiyetinden Kaynaklanan Davalar
Elatmanın Önlenmesi ve Ecri Misil Davaları
Kentsel Dönüşüm ve Yenileme Süreçlerine Genel Bakış
Oturma Hakkı (Sükna Hakkı) Nedir ve Nasıl Kazanılır?
Paylı Mülkiyet (Müşterek Mülkiyet) Nedir?
Muhdesatın Aidiyetinin Tespiti Davası Nedir?
Ecrimisil Davası Nedir? (Haksız İşgal Tazminatı)
Şufa (Önalım) Hakkı Nedir? Şufa Davası ve Detayları
Ortaklığın Giderilmesi Davası (İzale-i Şuyu) Nedir?
Kat Karşılığı İnşaat Sözleşmesinin Feshi: Süreç ve Hukuki Şartlar