Çocukla Kişisel İlişki Kurulması: Hukuki Esaslar ve Önemli Noktalar

Boşanma davalarında, ergin olmayan (reşit olmamış) çocuğun velayeti genellikle ebeveynlerden sadece birine bırakılır. Velayet hakkı kendisine verilmeyen diğer ebeveynin, belirli zaman aralıklarında çocukla görüşmesine ve iletişim kurmasına “kişisel ilişki” denir. Hem çocuğun sağlıklı gelişimi hem de anne-baba algısının yerleşmesi bakımından kişisel ilişki oldukça önemlidir.

1. Kişisel İlişkinin Dayanağı ve Kanuni Düzenleme

Türk Medeni Kanunu (TMK) m. 182, boşanma veya ayrılık kararları verilirken, ebeveynlerin çocukla olan hak ve yükümlülüklerini düzenler.
Hâkim, anne ve baba ile varsa vesayet makamını dinledikten sonra çocuğun üstün yararı ilkesini göz önünde tutarak kişisel ilişki takdir eder.
Kişisel ilişki hakkı, kanunun emredici hükümleri doğrultusunda düzenlenir, devredilmesi veya ondan tamamen vazgeçilmesi mümkün değildir.

2. Kişisel İlişkinin Kapsamı ve Esasları

Çocuğun Üstün Yararı
- Kişisel ilişki düzenlenirken çocuğun bedensel, zihinsel ve ruhsal ihtiyaçları her şeyden önce gelir.
- Anne veya babanın talepleri, çocuğun menfaatine aykırı olamaz.
Ebeveynin Yaşam Tarzı ve Kusur Durumu
- Mahkeme, ebeveynlerin yaşam koşullarını, bağımlılık durumlarını, ahlaki tutumlarını ve boşanmada kusur oranlarını göz önünde bulundurur.
- Özellikle şiddet, ihmal veya çocuğun eğitim ve ahlak gelişimini olumsuz etkileyebilecek durumlar söz konusuysa kişisel ilişki kısıtlanabilir veya şekli değiştirilebilir.
Çocuğun Görüşünün Alınması
- İdrak çağındaki çocukların fikri, kişisel ilişki düzenlenirken dikkate alınmalıdır.
- Çocuğun talep ve beklentileri, onun psikolojik gelişiminde önemli bir rol oynar.
Birden Fazla Çocuk Varsa
- Kardeşlerin farklı ebeveynlerde kalması halinde, çocukların bir arada zaman geçirebilmesi için kişisel ilişki düzenlemeleri yapılır.
- Kardeşlerin bağlarını korumak, psikolojik ve sosyal açıdan faydalı kabul edilir.
Kişisel İlişkinin Değiştirilmesi ve İhlali
- Zaman içinde koşullar değişirse, mahkeme kişisel ilişki düzenini yeniden belirleyebilir.
- TMK m. 182/2 gereğince, kişisel ilişki kararına uyulmaması, çocuğun menfaatini ihlal edecek boyutta ise hâkim velayeti değiştirme yoluna gidebilir.

3. Kişisel İlişki Kurulmasında Özel Durumlar

3.1. Anne ve Baba Dışındaki Kişilerle Kişisel İlişki

TMK m. 325; “olağanüstü hâller” bulunduğunda, çocuğun menfaati gerektiriyorsa, üçüncü kişilerin (örneğin büyükanne, büyükbaba, amca, dayı, hala, teyze) de çocukla kişisel ilişki kurmasına izin verir.
Ebeveynin hayatta olmaması, cezaevinde bulunması veya çocuğun başka bir sebeple akraba desteğine ihtiyaç duyması gibi durumlar “olağanüstü hâl” kapsamına girebilir.
Mahkeme, çocuğun duygusal ve sosyal gelişimi açısından üçüncü kişilerle görüşmesinin faydalı olup olmadığına bakarak karar verir.

3.2. Kişisel İlişkinin Sınırlanması veya Kaldırılması

Çocuğun huzur ve güvenliğini tehlikeye atacak davranışlarda bulunan, onun gelişimine zarar veren veya bu yükümlülükleri ağır biçimde ihlal eden kişilerin ilişki hakkı sınırlanabilir ya da kaldırılabilir.
Mahkeme her zaman çocuğun sağlığını, eğitimini ve ahlaki gelişimini göz önünde tutar.

4. Usul Kuralları ve Yetkili Mahkeme

Görevli ve Yetkili Mahkeme: Çocuğun oturduğu yer Aile Mahkemesi, kişisel ilişkinin tesisi veya değiştirilmesi davalarına bakmakla görevlidir.
Yargılama Usulü:
- Kişisel ilişkiye dair bağımsız davalarda basit yargılama usulü uygulanır.
- Boşanma davası esnasında talep edilirse, boşanmadaki usul (yazılı yargılama) devam eder.

Sonuç

Kişisel ilişki, boşanma sonrası ebeveynlerin ve gerekirse üçüncü kişilerin, çocuğun hayatında kalıcı bir bağ kurması için temel bir haktır.
Çocuğun çıkarları, fiziksel ve ruhsal sağlığı her zaman ön planda tutulmalı; anne, baba ve yakın akrabaların çocukla ilişkisini sürdürmesi, sağlıklı bir aile ve toplum yapısı açısından desteklenmelidir.

Boşanma sürecinde veya sonrasında çocuğun kimlerle, nasıl ve ne kadar süre görüşeceğini belirlemek, oldukça hassas ve önemli bir konudur. Hem çocuğun üstün yararının korunması hem de aile bağlarının sürdürülmesi için bu süreçte hukuki danışmanlık almak, kararların doğru ve sürdürülebilir şekilde uygulanmasına yardımcı olur.

Diğer yazılarımız:

Anlaşmalı Boşanma Davası ve Şartları: Bilmeniz Gereken Her Şey

Eğitim Nafakası: Ergin Çocukların Eğitim ve Bakım Hakları Hakkında Bilmeniz Gerekenler

Boşanma Sebebiyle Maddi Tazminat Davaları: Koşullar, Şartlar ve Uygulama Esasları

Boşanmada Mehir Alacağı Nedir?

Evlilik İzni Nedir? Haklar, Süre ve Uygulamalar

Evlat Edinme Nedir? Yasal Dayanakları, Koşulları ve Uygulama Süreçleri

Boşanma Şartları: Sebepleri, Koşulları ve Uygulama Usulleri

Evlenmenin Koşulları ve Hükümleri: Maddi Koşullar, Engeller, Tören ve Evlilik Hakları

Mal Paylaşım Davaları: Edinilmiş Mallara Katılma, Diğer Mal Rejimleri ve Tasfiye İşlemleri

Tedbir Nafakası Nedir? Geçici Nafaka Hakkında Bilmeniz Gerekenler

Boşanma Davası Türleri Nelerdir?