Çocuğun Velayeti Hangi Durumlarda Anneye Verilmez?

Velayet Nedir?

Velayet, 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nda (TMK) çocuğun üstün yararını korumak amacıyla düzenlenmiş bir hukuki kurumdur. Boşanma durumunda, hâkim çocuğun bakım, eğitim ve sağlıklı gelişimini gözeterek velayeti hangi ebeveyne bırakacağına karar verir. Kararın odağında daima çocuğun menfaati yer alır; bu nedenle anne veya babanın kişisel isteklerinden ziyade çocuğun fiziksel, psikolojik ve sosyal yararları ön plandadır.

Velayetin Düzenlenmesinde Dikkate Alınan Kriterler

Çocuğun yaşı ve bakım gereksinimi
Anne ve babanın sosyoekonomik durumu
Ebeveynlerin çocuğa sunabilecekleri eğitim, bakım ve yaşam koşulları
Çocuğun günlük hayattaki düzeni ve aile içindeki ilişkileri

Boşanma kararıyla birlikte, hâkim çocuğun menfaatine en uygun ebeveyni tespit ederek velayeti o kişiye verir. Velayeti alamayan tarafla çocuk arasındaki kişisel ilişkinin nasıl kurulacağı da mahkeme tarafından belirlenir.

Anneye Velayet Verilmesini Engelleyen Durumlar

Velayetin anneye bırakılmaması genellikle istisnai hâllerde söz konusudur. Ana kural, annenin çocuğun bakım ve yetiştirilmesinde öncelikli rol almasıdır. Ancak aşağıdaki durumlar ortaya çıkarsa, mahkeme velayeti anneye vermeyebilir ya da daha önce verilen velayeti geri alabilir:

Annenin Velayet Görevinden Kaçınması
Eğer anne, çocuğun bakım ve eğitimine karşı ilgisiz kalıyor veya yasal sorumluluklarını yerine getirmeye isteksizse velayet hakkı anneye bırakılmayabilir.
Annenin Akıl Hastalığı veya Zihinsel Yetersizliği
Çocuğun sağlıklı gelişimini ciddi şekilde tehlikeye atacak bir akıl hastalığı veya zihinsel engel durumu mevcutsa, hâkim çocuğun menfaati gereği velayeti anneye vermeyebilir.
Şiddet ve İhmal
Annenin çocuğa fiziksel veya psikolojik şiddet uyguladığına dair raporlar, adli kayıtlar veya ciddi tespitler varsa çocuğun güvenliği nedeniyle velayet anneye bırakılmaz.
Annenin Reşit Olmaması
Anne henüz reşit (18 yaşından büyük) değilse ve özel bir durum söz konusu değilse, çocuğun yasal temsilinin güvence altına alınması için farklı bir düzenlemeye gidilebilir.
Sürekli Uyuşturucu Kullanımı veya Ciddi Ahlaki Sorunlar
Yargılama sırasında annenin uyuşturucu madde kullanımı, çocuğu tehlikeye sokacak düzeyde yaşam tarzı veya ahlaki sorunları olduğu kanıtlanırsa hâkim bu durumu çocuğun menfaati bakımından değerlendirebilir ve velayeti anneye vermeyebilir.

Önemli Not: Sadece “ahlâk dışı” kabul edilen bazı davranışlar veya zina gibi boşanma nedenleri tek başına anneye velayeti vermeme sebebi sayılmaz. Mahkemenin esas dikkati, çocuğun maddi ve manevi gelişimini etkileyip etkilemeyeceği üzerinedir.

Anneye Verilen Velayetin Geri Alınması

Velayet kararı kesin ve değişmez değildir. Mahkeme, ilerleyen dönemde çocuğun menfaatine yönelik yeni gelişmeler ışığında velayete ilişkin düzenlemeyi değiştirebilir. TMK m. 348; çocuğun korunması için önlemlerin yetersiz kalması, ebeveynin çocuğa karşı yükümlülüklerini ağır biçimde ihmal etmesi gibi durumlarda velayetin kaldırılmasına imkân tanır. Ayrıca TMK m. 351, velayetin kaldırılmasına sebep olan durumlar ortadan kalkarsa velayetin yeniden anneye veya babaya iadesini de mümkün kılar.

Velayeti Geri Alma Sebepleri

Anne velayet görevini kötüye kullanır veya sorumluluklarını ciddi şekilde ihmal ederse,
Anne tarafından çocuğa yönelik şiddet, istismar veya ihmal söz konusu olursa,
Annenin sağlık durumundaki ciddi değişiklikler, akıl hastalığı veya uzun süreli uzak kalma hâlleri görülürse,
Daha önce velayetin anneye verilmesini engellemeyen şartların sonradan ortaya çıkması veya ağırlaşması.

Geliri Olmayan Anne Velayet Alabilir mi?

Ekonomik yetersizlik, tek başına anneye velayet verilmesine engel teşkil etmez. Mahkemeler, çocuğun özellikle belli bir yaşa kadar anne şefkatine ve bakımına ihtiyaç duyduğunu göz önünde bulundurur. Annenin düzenli geliri yoksa bile:

Mahkeme, çocuğun masraflarına katkı sağlamak adına iştirak nafakası veya yoksulluk nafakası gibi tedbirler alabilir.
Sosyal devlet ilkesine dayanarak, annenin maddi yetersizliğini çocuğun menfaatini koruyacak şekilde telafi etme yoluna gidilebilir.

Dolayısıyla annenin gelirsiz veya ekonomik yönden zayıf olması, tek başına velayeti kaybetmesi anlamına gelmez. Asıl önemli unsur, çocuğun duygusal ve fiziksel ihtiyaçlarının karşılanıp karşılanamayacağıdır.

Annenin Suç Geçmişi Velayeti Nasıl Etkiler?

Annenin daha önce işlediği suçlar, velayet kararı için otomatik bir engel oluşturmaz. Burada dikkat edilecek husus, annenin işlediği suçun:

Çocuğun bakımı ve güvenliğiyle doğrudan ilgili olup olmadığı,
Suçun annenin ebeveynlik görevlerini yerine getirmesini engelleyip engellemediği,
Devam eden bir suç işleme riski veya benzeri durumun varlığı.

Özellikle uyuşturucu satmak, kullanmak, çocuğa zarar verebilecek yaşam şekli, şiddet içerikli suçlar veya fuhuş gibi durumlar söz konusuysa hâkim, çocuğun üstün yararını korumak adına anne aleyhine karar verebilir. Ancak bu değerlendirme, genel ve yüzeysel değil; annenin yaşam koşulları, rehabilitasyon durumu ve çocuğa karşı yaklaşımı gözetilerek yapılır.

Sonuç

Çocuğun velayetinin anneye verilmemesi, kuraldan ziyade istisnai bir durumdur. Velayet değerlendirmesinde anne-baba çatışmasından çok, çocuğun maddi ve manevi gelişimi esas alınır. Annenin gelir durumu, iş geçmişi veya özel hayatı tek başına belirleyici olamaz. Önemli olan, çocuğun sağlıklı bir ortamda büyüyüp büyüyemeyeceğidir. Eğer anne, çeşitli gerekçelerle bu sorumluluğu yerine getiremeyecekse, mahkeme çocuğu korumak amacıyla velayet hakkını sınırlayabilir veya kaldırabilir.

Bu süreçte, her somut olayın kendi dinamikleri dikkate alınır ve hâkim, çocuğun üstün yararını sağlamak için gerekirse velayetle ilgili kararlarını yeniden düzenleyebilir. Dolayısıyla anneye verilmeyen ya da daha önce verilip de sonradan geri alınan velayet kararı, her zaman çocuğun ihtiyaçları ve güvenliği odaklı bir yargı sürecinin sonucudur.

Diğer yazılarımız:

Anlaşmalı Boşanma Davası ve Şartları: Bilmeniz Gereken Her Şey

Eğitim Nafakası: Ergin Çocukların Eğitim ve Bakım Hakları Hakkında Bilmeniz Gerekenler

Boşanma Sebebiyle Maddi Tazminat Davaları: Koşullar, Şartlar ve Uygulama Esasları

Boşanmada Mehir Alacağı Nedir?

Evlilik İzni Nedir? Haklar, Süre ve Uygulamalar

Evlat Edinme Nedir? Yasal Dayanakları, Koşulları ve Uygulama Süreçleri

Boşanma Şartları: Sebepleri, Koşulları ve Uygulama Usulleri

Evlenmenin Koşulları ve Hükümleri: Maddi Koşullar, Engeller, Tören ve Evlilik Hakları

Mal Paylaşım Davaları: Edinilmiş Mallara Katılma, Diğer Mal Rejimleri ve Tasfiye İşlemleri

Tedbir Nafakası Nedir? Geçici Nafaka Hakkında Bilmeniz Gerekenler

Boşanma Davası Türleri Nelerdir?