Tenkis davası, miras bırakanın (murisin), saklı paylı mirasçıların paylarını aşacak şekilde yaptığı karşılıksız kazandırmaları (bağışlama, vasiyet, vs.) kanuni sınırlara indirmek amacıyla açılan bir dava türüdür. Türk Medeni Kanunu uyarınca miras bırakan, saklı pay sahibi mirasçılarının haklarını ortadan kaldıramaz veya bu payları azaltacak ölçüde tasarrufta bulunamaz. Bu durumda, saklı payların korunması için tenkis davası devreye girer.
Saklı Pay Sahipleri Kimlerdir?
Saklı pay, bazı mirasçıların kanunla korunan ve miras bırakanın tek taraflı işlemleriyle kaldırılamayan asgari miras hakkını ifade eder. Türk Medeni Kanunu’na göre şu kişiler saklı pay sahibidir:
- Altsoy (çocuklar, torunlar vb.)
- Anne ve baba
- Sağ kalan eş
Saklı pay mirasçısı konumunda olanlar, miras bırakanın saklı payları ihlal eden tasarruflarına karşı tenkis davası açma hakkına sahiptir.
Tenkis Davasının Şartları
Bir tenkis davasının açılabilmesi için genel olarak şu unsurların gerçekleşmesi gerekir:
- Miras Bırakanın Vefatı
Miras hukuku ilişkileri, ancak miras bırakan öldükten sonra doğar. - Saklı Pay İhlali
Miras bırakanın, saklı pay mirasçılarının paylarını aşan nitelikte tasarruflarda bulunması veya karşılıksız kazandırmalar yapması gerekir. - Saklı Pay Sahiplerinin Zarara Uğraması
Saklı pay mirasçılarının payları ihlal edilmiş olmalıdır; bu da kendilerine kanunda belirlenen oranlardan daha az pay bırakılması anlamına gelir. - Karşılıksız Kazandırma
Tasarruflar, miras bırakan tarafından bedel almaksızın (bağışlama, vasiyet gibi) yapılmalıdır. Sağlar arası veya ölüme bağlı tasarruflarda, kanunda öngörülen durumlar çerçevesinde tenkis uygulanabilir.
Tenkise Tabi Tasarruflar
- Ölüme Bağlı Tasarruflar: Vasiyetname veya miras sözleşmesi gibi işlemlerle yapılan tüm karşılıksız kazandırmalar, kural olarak tenkise tabidir.
- Sağlar Arası Bağışlar: Miras bırakanın yaşarken gerçekleştirdiği ve Türk Medeni Kanunu’nda açıkça belirtilen karşılıksız kazandırmalar da (örneğin, alışılagelmişin dışında yüksek meblağlı çeyiz verme, kuruluş sermayesi, borç ödemesi vb.) belirli sınırlamalarla tenkise konu olabilir.
Tenkis Davası Nasıl ve Ne Zaman Açılır?
Tenkis davası, miras bırakanın son yerleşim yerindeki Asliye Hukuk Mahkemesinde açılmalıdır. Davada yazılı yargılama usulü uygulanır.
Türk Medeni Kanunu m. 571 uyarınca iki tür zamanaşımı süresi vardır:
- Saklı payın ihlal edildiğinin öğrenildiği tarihten itibaren 1 yıl,
- Vasiyetname gibi tasarruflarda, açılma tarihinden; diğer tasarruflarda, mirasın açılmasından (ölüm tarihinden) itibaren 10 yıl.
Bu süreler geçtikten sonra dava hakkı düşer. Her iki sürenin de başlangıcı miras bırakanın ölümüyle başlar.
Saklı Pay Oranları
Saklı pay oranları, mirasçının kanunen belirlenmiş miras payı üzerinden hesaplanır:
- Altsoy (çocuklar, torunlar): Yasal miras payının yarısı saklı paydır.
- Anne ve Baba: Yasal miras payının 1/4’ü saklı paydır.
- Sağ Kalan Eş:
- Altsoy veya anne-baba zümresiyle birlikte mirasçı olduğunda, yasal miras payının tamamı saklı paydır.
- Diğer durumlarda (üstsoy, kardeş vb. ile mirasçıysa), yasal miras payının 3/4’ü saklı pay olarak korunur.
Tenkis Davasında Harç
Tenkise konu olan değer (saklı payın ihlal edildiği miktar) üzerinden nispi harç ve avukatlık ücreti hesaplanır. Davanın başında talep tam olarak belirlenemiyorsa, belirsiz alacak davası şeklinde açılıp, süreç içinde ıslah yoluyla tutar netleştirilebilir.
Tenkis Davası Kime Karşı Açılır?
Bu dava, saklı pay haklarını ihlal edecek şekilde kazandırma yapılan veya tasarruftan yararlanan kişilere yöneltilir. Davalı konumunda mirasçı olabileceği gibi miras dışı üçüncü kişiler de bulunabilir. Kazandırma yapılan kişi vefat etmişse, mirasçılarına karşı dava açılabilir. Ayrıca tasarruf edilen mal daha sonra üçüncü bir kişiye devredilmiş ve bu kişi de kötü niyetli ise, Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararları doğrultusunda tenkis davası bu kötü niyetli üçüncü kişiye yöneltilebilir.
Tenkis Davası Nasıl Sonuçlanır?
Tenkis davası kabul edildiğinde:
- Kazandırmalar orantılı şekilde azaltılarak saklı pay sahibi mirasçıların kanunen korunan payları geri kazanılır.
- Tenkis işlemi, genellikle en yeni tasarruftan en eskiye doğru yapılır; saklı pay tamamlanıncaya kadar geri alınmalar gerçekleştirilir.
- Kamu tüzel kişilerine ya da kamu yararına çalışan vakıf ve derneklere yapılan bağışlamalar, en son sırada tenkise tâbi tutulur.
Tenkise Tabi Mallar
Tenkis davasında, öncelikle tereke (miras bırakanın mal varlığı) belirlenir ve mevcut borçlar da düşülerek geriye kalan net kısım üzerinden saklı pay hesaplanır. Saklı payın ihlali söz konusu olduğunda, tenkise tabi olan mal, hak veya alacakların hangi oranda ve ne şekilde geri alınacağı mahkeme tarafından kararlaştırılır. Davacı saklı pay mirasçılarının, paylarına yönelik ihlal (somut zarar) olduğunu kanıtlaması gerekir.
Sonuç
Tenkis davası, saklı pay sahibi mirasçıların kanuni miras paylarının korunması için başvurdukları bir yargı yoludur. Miras bırakanın saklı payları aşan karşılıksız kazandırmaları, ancak tenkis davasıyla yasal sınırlara çekilebilir. Dava sürecinde, zamanaşımı sürelerine özenle riayet etmek ve dava değerini doğru belirlemek önem taşır. Bu süreçte uzman bir avukattan danışmanlık almak, dava stratejisinin doğru şekillendirilmesi açısından faydalı olacaktır.
Diğer yazılarımız:
Mirastan Feragat Nedir ve Nasıl Yapılır? – Kapsamlı Rehber
Vasiyetname Nedir? Geçerlilik Koşulları ve Türleri
Mirasçılık Belgesi Nedir? Güncel Bilgiler
Muris Muvazaası Nedir? Şartları, Davası ve Hukuki Süreç
Tereke Nedir? Tanımı ve Kapsamı
Saklı Pay (Mahfuz Hisse) Nedir?