Saklı pay (mahfuz hisse), belirli yasal mirasçıların kanunla güvence altına alınmış miras payını ifade eder. Türk Medeni Kanunu (TMK), bazı mirasçıların mirastaki paylarının belli bir kısmını saklı paylar olarak belirlemiş ve bu pay üzerinde mirasbırakanın tasarruf etme hakkını kısıtlamıştır. Mirasbırakan yalnızca saklı paylar dışındaki kısımda (tasarruf edilebilir kısım) serbestçe işlem yapabilir. Saklı payın amacı, aile içi miras düzeninin ve belirli mirasçıların ekonomik haklarının korunmasını sağlamaktır.

Saklı Paylı Mirasçılar Kimlerdir?

4721 sayılı TMK’ya göre, saklı paylı mirasçılar şunlardır:

  • Altsoy: Mirasbırakanın çocukları, torunları ve bunların devamı.
  • Ana ve baba: Her biri bakımından kanunda belirlenen oranda saklı pay söz konusudur.
  • Sağ kalan eş: Eşin saklı payı, hangi zümreyle birlikte mirasa hak kazandığına göre değişkenlik gösterir.

2007 yılında yapılan yasal değişiklikle, kardeşlerin saklı paylı mirasçı statüsü kaldırılmıştır.

Saklı Pay Oranları Nasıl Hesaplanır?

TMK m. 506’da belirlenen saklı pay oranları, mirasçının sıfatına ve mirasbırakanla yakınlık derecesine göre değişir:

  1. Altsoy (çocuklar) için: Yasal miras payının yarısı saklı paydır.
  2. Ana ve baba için: Yasal miras paylarının dörtte biri saklı pay olarak belirlenmiştir.
  3. Sağ kalan eş için:
    • Birinci zümre (altsoy) ile birlikte mirasçı olduğunda: Saklı paylar, yasal miras payının tamamına eşittir.
    • Ana ve baba zümresiyle birlikte mirasçı olduğunda: Saklı paylar yine yasal miras payının tamamına eşittir.
    • Üçüncü zümre (büyük anne ve baba tarafı) ile mirasçı olduğunda: Saklı paylar, yasal miras payının dörtte üçüdür.

Zümre kavramını kısaca açıklamak gerekirse:

  • Birinci zümre: Mirasbırakanın altsoyu (çocuk, torun vb.).
  • İkinci zümre: Mirasbırakanın anne-babası ve onların altsoyu (kardeş, yeğen vb.).
  • Üçüncü zümre: Mirasbırakanın büyük anne ve babası ile onların altsoyu (amca, dayı, hala, teyze vb.).

Saklı Pay Nasıl İhlal Edilir ve Haklar Nasıl Korunur?

Mirasbırakan, ölüme bağlı tasarruflarla (vasiyetname vb.) veya sağlararası kazandırmalarla (bağışlama, hibe vb.) saklı payı aşan işlemler yapabilir. Bu durumda saklı payın ihlali söz konusu olur ve saklı payların sahibi, hakkını korumak için hukuk yoluna başvurabilir.

1. Tasarrufun İptali Davası

Saklı payı zedeleyen ölüme bağlı tasarruflar, TMK m. 557 ve devamı hükümleri uyarınca iptal davasına konu olabilir. İptal davası açılabilmesi için:

  • Mirasbırakanın tasarruf ehliyeti olmadan işlem yapması,
  • Hata, hile, korkutma (zorlama) gibi irade bozukluğu hâllerinin varlığı,
  • Şekil koşullarının ihlali,
  • Tasarrufun hukuka veya ahlaka aykırı olması
    gibi sebeplerin varlığı aranır.

İptal davası, saklı payı ihlal edilen mirasçı veya vasiyet alacaklısı tarafından, tasarruftan menfaati zedelenen kişiye (tasarruftan yararlanan) karşı açılır. Görevli ve yetkili mahkeme, mirasbırakanın son yerleşim yerindeki asliye hukuk mahkemesidir.

İptal davası açma süresi, davacının ihlali ve nedenini öğrendiği tarihten itibaren 1 yıl ve her hâlde tasarruf tarihinden (vasiyetname için açılma tarihi; diğer işlemler için mirasın geçmesi tarihi) itibaren 10 yıl (iyi niyetli kişiler için) veya 20 yıl (kötü niyetli kişiler için) geçmesiyle zaman aşımına uğrar.

2. Tenkis Davası

Tenkis davası, mirasbırakanın saklı payı ihlal eden tasarruflarının (bağışlama, vasiyetname vb.) yasal sınırlarına çekilmesi amacıyla açılan bir davadır. Mirasbırakan, saklı payların da dâhil olduğu ölçüde kazandırmada (hibe vb.) bulunmuşsa, saklı pay sahibi mirasçılar bu hakkın korunması için tenkis davası ile eksik kalan paylarını talep edebilirler.

  • Davalı: Saklı payı ihlal eden kazandırmanın lehine yapıldığı kişi veya kişiler. Bu mal daha sonra bir üçüncü kişiye devredilmişse, kural olarak tenkis talebi üçüncü kişiye yöneltilemez. Ancak devir kötüniyetli yapıldıysa ve üçüncü kişi de bunu biliyorsa, davanın kapsamı üçüncü kişiye de genişletilebilir.
  • Görevli ve Yetkili Mahkeme: Mirasbırakanın son yerleşim yerindeki asliye hukuk mahkemesi.
  • Dava Açma Süresi: Mirastan payı zedelenen mirasçı, saklı pay ihlalini öğrendiği tarihten itibaren 1 yıl içinde dava açabilir. Her hâlükârda vasiyetnamelerde açılma tarihinden, diğer tasarruflarda mirasın açılmasından itibaren 10 yıl geçmesiyle hak düşer. Tenkis iddiası, def’i yoluyla her zaman ileri sürülebilir.

Mirasbırakan Saklı Payı Ortadan Kaldırabilir mi?

TMK, bazı istisnai durumlarda saklı pay müdahalesine izin verir. Mirasbırakan, ölüme bağlı bir tasarrufla belirli şartlarda saklı paylı mirasçıyı mirastan çıkarabilir (ıskat). Bu koşullar:

  1. Mirasçının, mirasbırakana veya yakınlarına karşı ağır bir suç işlemesi,
  2. Mirasçının, mirasbırakana veya ailesine karşı aile hukukundan doğan yükümlülükleri önemli ölçüde yerine getirmemiş olması.

Bu durumda saklı pay hakkı da ortadan kalkar. Mirasbırakan başka bir tasarrufta bulunmamışsa, çıkarılan mirasçının payı, sanki o kişi mirasbırakandan önce ölmüş gibi dağıtılır. Ancak altsoyu varsa, onlar saklı paylarını talep edebilir.

Saklı Pay Davası Kime Karşı Açılır?

  • Tenkis Davası: Saklı payı ihlal eden bağışlama veya vasiyetname lehtarı kişiye karşı açılır. Kötü niyetin ispatı hâlinde, malı devralan üçüncü kişiye de yöneltilebilir.
  • Tasarrufun İptali Davası: Saklı payı zedeleyen tasarruftan doğrudan yararlanan kişiler aleyhine açılır.

Mirasçılıktan çıkarılan biri, saklı pay talebinde bulunamayacağı gibi tenkis davası da açamaz. Onun altsoyu ise, sanki çıkarılan kişi mirasbırakandan önce ölmüş gibi saklı pay hakkını koruyabilir.

Sonuç

Saklı pay, Türk Miras Hukuku’nda yasal mirasçıların belli ölçüde korunduğu önemli bir haktır. Mirasbırakan, saklı payları ihlal etmeyecek biçimde tasarrufta bulunabilir. Aksi hâlde saklı pay sahibi, tasarrufun iptali ya da tenkis davası gibi hukuki yollara başvurarak hakkını koruma altına alabilir. Saklı pay düzenlemesi, mirasbırakanın irade özgürlüğünü sınırlandırsa da mirasçıların minimum seviyede korunmasını amaçlar. Bu nedenle miras planlaması yaparken veya mirasla ilgili hak talep ederken, saklı pay kurallarını ve dava haklarını bilmek büyük önem taşır.

Diğer yazılarımız:

Mirasın Reddi Nedir?

Mirastan Feragat Nedir ve Nasıl Yapılır? – Kapsamlı Rehber

Vasiyetname Nedir? Geçerlilik Koşulları ve Türleri

Mirasçılık Belgesi Nedir? Güncel Bilgiler

Muris Muvazaası Nedir? Şartları, Davası ve Hukuki Süreç

Mirasta Tenkis Davası Nedir?

Tereke Nedir? Tanımı ve Kapsamı

Mirasın Fiilen Paylaşım Süreci

Bakırköy Avukat ve Hukuk Büroları konum için tıklayınız.