Vasilik Nedir?

Vasilik (vesayet), hukuki anlamda bir kişinin, kendi işlerini idare edemeyecek veya hukuki işlem yapma ehliyeti kısıtlanabilecek durumda olması nedeniyle, mahkeme kararıyla başka bir kişinin denetimi ve sorumluluğu altına alınmasını ifade eder. Türk hukukunda vasilik, 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun (TMK) 396-494. maddeleri arasında ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Bu düzenleme, hem kamu vesayeti hem de özel vesayet usullerini kapsar.

Vasilik Gerektiren Haller

Kanun, hangi koşullarda bir kişinin vasiye ihtiyaç duyabileceğini açıkça belirtir:

Akıl Hastalığı ve Akıl Zayıflığı
Kişinin zihinsel bir rahatsızlık nedeniyle kendisini veya malvarlığını koruyamaması durumunda vasi ataması gerekebilir.
Savurganlık, Alkol veya Uyuşturucu Madde Bağımlılığı, Kötü Yaşama Tarzı, Kötü Yönetim
Bireyin sürekli sorumsuz veya zararlı davranışları, malvarlığını ya da kişisel hayatını kontrol edememesi halinde vasilik söz konusu olabilir.
Özgürlüğü Bağlayıcı Ceza
Kişi hapis cezası gibi bir ceza nedeniyle özgürlüğünden mahrum kalıyorsa ve işlerini yürütecek durumda değilse mahkeme tarafından vasi tayin edilebilir.
İsteğe Bağlı Durumlar (Yaşlılık, Engellilik, Deneyimsizlik veya Ağır Hastalık)
Kendi isteğiyle başvuran ve işlerini düzenli şekilde yürütemediğini kanıtlayan her ergin, mahkemeden vasi atanmasını talep edebilir.

Kimler Vasiliğe Atanabilir?

TMK’ya göre, vesayet makamı (Sulh Hukuk Mahkemesi), vesayet altındaki kişinin menfaatlerini koruyabilecek ve bu görevi yerine getirecek yeterliliğe sahip bir ergini vasi olarak atar.

Öncelikle kişinin eşi veya yakın hısımları (varsa anne, baba, kardeş gibi) bu göreve uygunsa vasilik görevi onlara verilebilir.
Eğer bu kişiler uygun değilse veya haklı bir sebep varsa, başka bir kişi atanabilir.
Vasi olarak atanacak kişi hakkında kolluk araştırması yapılabilir ve mahkeme gerek gördüğünde bu kişiyi dinleyebilir.

Vasilik Görevini Kabul Zorunluluğu

Kural olarak, vesayet altına alınan kişinin yerleşim yerinde oturanlar, vasi olarak atandıklarında bu görevi kabul etmek zorundadırlar. Ancak aile meclisi gibi özel durumlarla atanan vasiler için bu zorunluluk geçerli olmayabilir.

Vasilikten Kaçınma Nedenleri

Kanun, belirli şartlar altındaki kişilere, vasi olmaktan kaçınma hakkı tanır. Şu kişiler vasi görevini reddedebilir:

60 yaşını doldurmuş olanlar.
Sürekli hastalık veya bedensel engel sebebiyle vasilik yapması güç olanlar.
Dört ya da daha fazla çocuğun velisi olanlar.
Halihazırda başka bir vasilik görevi bulunanlar.
Cumhurbaşkanı, TBMM üyeleri, Cumhurbaşkanı yardımcıları, bakanlar ile hâkim ve savcılar.

Vasi Atanamayacak Kişiler

Şu kişiler herhangi bir şekilde vasi olamaz:

Kısıtlılar (kendisi vesayet altında olanlar).
Kamu hizmetinden yasaklılar veya haysiyetsiz hayat sürenler.
Vesayet altına alınacak kişinin menfaatiyle ciddi çatışma içinde olanlar veya aralarında düşmanlık bulunanlar.
İlgili vesayet dairesi hâkimleri (Sulh Hukuk Hâkimi ve Asliye Hukuk Hâkimi).

Vasilik Kararı Nasıl Alınır?

Vasilik kararı almak için izlenen temel adımlar şöyledir:

Başvuru Dilekçesi
Sulh Hukuk Mahkemesine, vesayet altına alınması talep edilen kişinin durumunu açıklayan ve dayanak gösteren bir dilekçe verilir.
Araştırma ve İnceleme
Mahkeme gerekli görürse, vasi olarak önerilen kişiyi dinler ve hakkında kolluk araştırması yaptırır.
Sağlık Kurulu Raporu
Özellikle akıl hastalığı veya akıl zayıflığı söz konusuysa, Sağlık Bakanlığınca yetkili kılınan bir hastaneden alınacak heyet raporu talep edilebilir.
Duruşma ve Karar
Mahkeme genellikle bir veya iki duruşma yaparak, kanunda belirtilen şartları taşıyan ve en uygun gördüğü kişiyi vasi olarak atar.
Tebligat ve İtiraz
Vasi atamasına ilişkin karar, ilgililere tebliğ edilir. Tebliğden itibaren 10 gün içinde atamaya karşı itirazda bulunulabilir veya vasilikten kaçınma hakkı kullanılabilir.

Vasilik Süresi ve Uzatma

Vasi genellikle iki yıllık bir süre için atanır.
Bu süre bitiminde, vesayet makamı (Sulh Hukuk Mahkemesi), gerekli gördüğü takdirde vasilik süresini her defasında ikişer yıl uzatabilir.
Dört yılın sonunda vasi tekrar vasilikten kaçınma hakkını kullanabilir. Ancak, kişinin sağlık durumu gibi nedenlerle ömür boyu vesayet kararı uygulanması da gerekebilir.

Sonuç

Vasilik (vesayet) kurumu, kişinin yaşlılık, hastalık, engellilik veya özgürlüğünden mahrum kalma gibi nedenlerle kendi işlerini yürütemediği durumlarda devreye giren ve kamu yararını da içeren hukuki bir mekanizmadır. Türk Medeni Kanunu, vesayet makamı (Sulh Hukuk Mahkemesi) ve denetim makamı (Asliye Hukuk Mahkemesi) aracılığıyla bu sürecin adil ve düzenli şekilde yürütülmesini sağlamayı amaçlar. Vasi ataması, bir yandan bireyin korunmasını hedeflerken, diğer yandan kişinin özel yaşamını etkilediği için kanunda ayrıntılı usul ve esaslara tabi tutulmuştur. Vesayet altında olan kişiler için verilecek kararların her zaman kanuna ve hakkaniyete uygun olması esastır.

Diğer yazılarımız:

Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmesi Nedir?

İbraname (İbra Sözleşmesi) Nedir?