Deneme Süresinde İşten Çıkarılma: Haklar, Yükümlülükler ve Yargı Kararları

Deneme süresi, iş sözleşmesinde yer alabilecek ve hem işverenin hem de işçinin birbirlerini tanımasını sağlayan kritik bir uygulamadır. Bu süre zarfında, işçinin mesleki yetenekleri, çalışma uyumu ve işin gerektirdiği nitelikler değerlendirilirken, işveren de işçinin performansını test etme imkânı bulur. Aşağıda, deneme süresinin ne olduğu, deneme süresinde işten çıkarılma şartları, işçinin hakları ve kötüye kullanım durumlarına ilişkin detaylı bilgiler yer almaktadır.

1. Deneme Süresi Nedir?

Deneme süresi;

Amaç: İşçinin çalışma koşullarını, işin gerekliliklerini ve işverenin beklentilerini değerlendirmek, uyum sürecini görmek ve işin somut şartlarına uygunluğunu test etmek amacıyla öngörülür.
Tanım: İş sözleşmesinde yer alan deneme süresi, tarafların birbirlerini tanımasına ve performansın ölçülmesine olanak sağlayan kısa dönemlik bir uygulamadır.
Hukuki Dayanak: 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 15. maddesinde düzenlenen deneme süresi, belirsiz süreli sözleşmelerde temel bir unsur olmakla birlikte, toplu iş sözleşmeleri kapsamında en fazla dört aya kadar uzatılabilir.

2. Deneme Süresi Süresi ve Başlangıcı

Üst Sınır: Kanun gereğince, deneme süresi normal şartlarda en fazla iki ay olarak belirlenir. Ancak, toplu iş sözleşmeleriyle bu süre dört aya kadar çıkartılabilmektedir.
Başlangıç Tarihi: Deneme süresinin işlemesi, işçinin fiilen işe başladığı tarihten itibaren başlar. İş sözleşmesinde belirtilen tarih ile fiili işe başlama tarihi arasında fark varsa, deneme süresi fiili başlama tarihine göre hesaplanmalıdır.
Askıya Alıcı Durumlar: Hastalık, grev veya iş akdini geçici askıya alan diğer nedenler, deneme süresinin işlemesini engellemez.

3. Deneme Süresi Kapsamında İşten Çıkarılma

a) Tarafların Fesih Hakkı

İşçi ve İşveren: Deneme süresi boyunca her iki taraf da, bildirim süresi olmaksızın ve tazminat ödemeksizin iş sözleşmesini feshedebilir.
Ücret ve Haklar: İşçinin deneme süresi zarfında çalıştığı günler için ücret, sosyal haklar (örneğin, hafta tatili, bayram ve genel tatil ücretleri) saklı tutulur. Ayrıca, deneme süresi sonunda kıdem hesabına da süre dahil edilir.

b) Haksız Fesih ve Cezai Şartlar

Cezai Şartlar: Deneme süresi içinde işten çıkarılma halinde, iş sözleşmesinde öngörülen cezaî şartların uygulanması söz konusu değildir.
Bildirim Yükümlülüğü: Taraflardan herhangi biri, deneme süresi içinde fesih kararını bildirim öneli olmaksızın gerçekleştirebilir. Ancak, fesih sebebinin kötüye kullanımına dayandırılması halinde, işçinin sendikal haklarına yönelik tazminat talebi gündeme gelebilir.

4. Deneme Süresinin Kötüye Kullanımı

Deneme süresi, işverenin yeni başlayan işçilerle daha esnek davranabilmesi amacıyla öngörülmüş olsa da, bazı durumlarda bu hakkın kötüye kullanılması söz konusu olabilmektedir:

Aşırı Deneme Süresi Uygulamaları: Aynı işverene ait işyerinde uzun yıllar çalışmış işçinin yeniden deneme süresine tabi tutulması veya sürekli olarak iki aylık deneme süresi öngörülmesi, işçinin haklarının kısıtlanması anlamına gelir.
Geçersiz Deneme Kaydı: İşçinin daha önce aynı işyerinde çalıştığı halde, ikinci kez işe girişinde deneme süresi öngörülmesi hukuken geçersiz sayılır.

Örneğin, Yargıtay 9. HD’nin 10.12.2013 tarihli kararında, taraflar arasında iki aylık deneme süresi öngörülerek yapılan sözleşmede, işçinin çalıştığı sürenin deneme süresi kapsamında değerlendirilmesinin hatalı olduğu ve sendikal nedenlere dayalı fesih iddiasının değerlendirilmesi gerektiği belirtilmiştir.

5. Deneme Süresi İçerisinde İşçinin Hakları

Deneme süresinde çalışan işçiler, diğer işçilerle aynı sosyal ve sendikal haklardan yararlanır. Bu kapsamda:

Sigorta Primleri: İşveren, deneme süresi boyunca işçinin sigorta primlerini ödemekle yükümlüdür.
Sendika Üyeliği ve Toplu İş Sözleşmesi: İşçiler, deneme süresi içerisinde sendikaya üye olabilir, toplu iş sözleşmesinden faydalanabilir ve grev haklarını kullanabilir.
Eşit Davranma İlkesi: İşveren, deneme süresi kapsamında çalışan işçilere karşı eşit davranmak zorundadır.

6. Sonuç

Deneme süresi, hem işveren hem de işçi için karşılıklı tanıma ve performans değerlendirme imkânı sağlarken, söz konusu sürenin kötüye kullanılması işçinin haklarının ihlali anlamına gelir. Deneme süresi içerisinde fesih işlemleri, bildirim veya tazminat ödemesi gerektirmeden gerçekleştirilebilse de, sendikal haklar gibi temel işçi hakları bu süreçte korunmalıdır. İşverenin deneme süresi uygulamalarında objektif ve adil davranması, iş hukukunun temel prensipleri arasında yer almaktadır.

Diğer Yazılarımız:

Kıdem Tazminatı: Kimler Alabilir ve Nasıl Hesaplanır?

Çalışan Hamile Kadınların Hakları ve Hamilelik Döneminde Mesai Düzenlemeleri

İşçinin Başka Bir Şubeye Nakledilmesi: Hukuki Çerçeve ve Uygulamalar

Yıllık Ücretli İzin Hakkı

Maaşı Ödenmeyen İşçinin Hakları Nelerdir?

İşe İade Davası Nedir?

İhbar Süresi Nedir?

Sigortasız İşçi Çalıştırmanın Tanımı

İhbar Tazminatı Nedir?

İş Kazası Tazminat Davası Nedir?

İşveren, İş Sözleşmesini Hangi Durumlarda Feshedebilir?